Niemcy + Finlandia = Szwajcaria

Lacrimosa, niemiecko-fiĂąski duet muzyczny dziaÂłajÂący w Szwajcarii, jest jednym z najbardziej cenionych przedstawicieli subkultury gotyckiej (gothic, goth). Zespó³, ktĂłrego nazwa pochodzi od finaÂłowej czĂŞÂści „Requiem” Wolfganga Amadeusza Mozarta, rozpocz¹³ swojÂą karierĂŞ jako jednoosobowy projekt artystyczny spod znaku dark wave (mrocznych, depresyjnych brzmieĂą keyboardowych). PrawdziwÂą sÂławĂŞ i uznanie przyniosÂły mu jednak póŸniejsze pÂłyty, na ktĂłrych udaÂło siĂŞ po³¹czyĂŚ gotycki rock/metal z muzykÂą powaÂżnÂą. Lacrimosa zasÂłynĂŞÂła z ambitnych, skomplikowanych kompozycji, niejednokrotnie nagrywanych z udziaÂłem orkiestr i chĂłrĂłw. Formacja wspó³pracowaÂła m.in. z LondyĂąskÂą OrkiestrÂą SymfonicznÂą (London Symphony Orchestra), PaĂąstwowÂą OperÂą w Hamburgu (Hamburgische Staatsoper) i NiemieckÂą OrkiestrÂą FilmowÂą Babelsberg (Deutsches Filmorchester Babelsberg). W ostatnich latach duet odszedÂł – ze szkodÂą dla siebie – od tej niecodziennej konwencji twĂłrczej, porzuciÂł tradycjonalizm na rzecz futuryzmu. Utwory Lacrimosy staÂły siĂŞ prostsze i bardziej elektroniczne. Nic wiĂŞc dziwnego, Âże zespó³ nie jest juÂż tak popularny jak niegdyÂś. Kr¹¿¹ nawet sÂłuchy, Âże obecnie na koncerty formacji przychodzi o poÂłowĂŞ (sic!) mniej melomanĂłw niÂż dekadĂŞ temu. CzyÂżby publicznoœÌ chciaÂła pamiĂŞtaĂŚ LacrimosĂŞ takÂą, jakÂą byÂła na przeÂłomie XX i XXI wieku?

PoczÂątek Lacrimosy datuje siĂŞ na rok 1990. To wÂłaÂśnie wtedy Niemiec Tilo Wolff (ur. 10 lipca 1972 r.) powoÂłaÂł do Âżycia swĂłj nietuzinkowy projekt muzyczny. W roku ‘93 do Lacrimosy do³¹czyÂła Finka Anne Nurmi (ur. 22 sierpnia 1968 r.), wczeÂśniej zwiÂązana z fiĂąskim zespoÂłem Two Witches. GrudzieĂą 1994 – oto data wydania epki „Schakal”, na ktĂłrej Tilo i Anne po raz pierwszy wystÂąpili jako duet. Aktualnie Lacrimosa ma w swoim dorobku 13 albumĂłw dÂługograjÂących, w tym 3 solowe pÂłyty Wolffa („Angst” – 1991, „Einsamkeit” – 1992, „Satura” – 1993) i 10 kr¹¿kĂłw zawierajÂących gÂłos Nurmi („Inferno” – 1995, „Stille” – 1997, „Elodia” – 1999, „Fassade” – 2001, „Echos” – 2003, „Lichtgestalt” – 2005, „Sehnsucht” – 2009, „Revolution” – 2012, „Hoffnung” – 2015, „Testimonium” – 2017). OfertĂŞ zespoÂłu wzbogacajÂą liczne single, EP, skÂładanki, koncertĂłwki, kasety VHS i pÂłyty DVD. Od roku ‘04 Tilo Wolff dziaÂła rĂłwnieÂż pod szyldem Snakeskin (tak brzmi nazwa jego pobocznego projektu muzycznego, ktĂłry moÂżna zaliczyĂŚ do nurtu electro-goth). Anne Nurmi jest w Lacrimosie przede wszystkim klawiszowcem, a dopiero póŸniej – wokalistkÂą i kompozytorkÂą. Piosenki Âśpiewane w caÂłoÂści przez tĂŞ damĂŞ (12 nagraĂą) stanowiÂą 8,63% lacrimosowego repertuaru[1]. Teksty formacji mĂłwiÂą zwykle o uczuciach. CzĂŞsto poruszajÂą temat miÂłoÂści, tĂŞsknoty, osamotnienia.

Tilo i Anne prywatnie sÂą ma³¿eĂąstwem, doczekali siĂŞ dwĂłch synĂłw: Tristana Alexandra i Tiziana Immanuela. SkÂąd o tym wiadomo, skoro nie ma tej informacji w Wikipedii ani na oficjalnej stronie duetu? W lokalnym, szwajcarskim pisemku „Riehener Zeitung” (29 kwietnia 2016 r., Riehener-zeitung.ch[2]) znalazÂłam krĂłtki komunikat „Aufnahme in das Burgerrecht der Gemeinde Riehen” autorstwa Eleonore Spiniello-Behret. WiadomoœÌ zawiera nastĂŞpujÂące sÂłowa: „Wolff, Wolf-Tilo, deutscher Staatsangehoriger mit seiner Ehefrau, Wolff geb. Nurmi, Anne Marjaana, finnische Staatsangehorige, und die Kinder, Wolff, Tristan Alexander, Wolff, Tizian Immanuel, finnische Staatsangehorige”. Ale to jeszcze nie koniec sensacji. Od 2013 r. Tilo jest kapÂłanem w jednej z parafii KoÂścioÂła Nowoapostolskiego (NAK – Neuapostolische Kirche). Aby siĂŞ o tym przekonaĂŚ, wystarczy odwiedziĂŚ witrynĂŞ Riehen.nak.ch i wpisaĂŚ do tamtejszej wyszukiwarki hasÂło „Tilo Wolff”. Udany zabieg powinien doprowadziĂŚ do wyÂświetlenia siĂŞ nag³ówkĂłw trzech newsĂłw: „Besuch des Bezirksapostels” (2013), „Taufe Simon Emmanuel Dappen” (2014) i „Vorsteherwechsel am Karfreitag, den 30. Marz 2018” (2018). Ten ostatni artykuÂł donosi m.in. o parafialnym awansie mĂŞÂżczyzny. Kilka Âładnych zdjĂŞĂŚ z Wolffem zobaczymy ponadto w ÂświeÂżym materiale „17. Juni 2018 – Taufe Samuel Dappen” (2018).


„STILLE”, „ELODIA”, „FASSADE” –
– TRZY MINIRECENZJE MUZYCZNE


„Stille” (1997)

„Stille” („Cisza”) nie jest pierwszÂą pÂłytÂą z repertuaru Lacrimosy. Bez cienia wÂątpliwoÂści moÂżna jednak powiedzieĂŚ, Âże stanowi ona pierwszy w peÂłni dojrzaÂły longplay opisywanego duetu. WyjÂątkowe arcydzieÂło, w ktĂłrym Tilo Wolff – kompozytor, wokalista i multiinstrumentalista – rozwija skrzydÂła na ca³¹ szerokoœÌ, pokazujÂąc Âświatu rozmach swojego przedsiĂŞwziĂŞcia muzycznego. Trzy najwczeÂśniejsze kr¹¿ki zespoÂłu („Angst”, „Einsamkeit” i „Satura”) byÂły jeszcze mÂłodzieĂączymi wprawkami utalentowanego Niemca, w dodatku doœÌ ubogimi formalnie (sÂłyszymy na nich niemal wy³¹cznie keyboard, typowy dla depresyjnego dark wave). Czwarte CD, „Inferno”, zawieraÂło juÂż utwory bardziej skomplikowane, a poza tym ujmowaÂło sÂłuchacza nieÂśmiaÂłymi partiami orkiestralnymi, sÂłuÂżebnymi wobec dominujÂących brzmieĂą gothic metalowych. „Stille” to zdecydowanie nie przelewki, tylko powaÂżne dokonanie artystyczne, w ktĂłrym elementy muzyki klasycznej (orkiestra, chĂłr) wspó³grajÂą z drapieÂżnymi gitarami na rĂłwnych prawach. Album zawiera w sobie wiĂŞcej energii i zuchwaÂłoÂści niÂż poprzednie propozycje Lacrimosy. Inaczej brzmi teÂż na nim wokal Tilo Wolffa – nareszcie ÂśmiaÂło, Âżywo i spontanicznie. Znika mĂŞczydusza, ktĂłra na „Inferno” zaczynaÂła siĂŞ juÂż robiĂŚ uci¹¿liwa, a przybywa szczery rockowy wokalista wyrzucajÂący z siebie wiele zró¿nicowanych emocji.

Wprowadzeniem do pÂłyty „Stille” jest ponad 10-minutowy utwĂłr „Der Erste Tag”. Kompozycja zaczyna siĂŞ dÂźwiĂŞkami tradycyjnych instrumentĂłw, ktĂłre swoim brzmieniem sygnalizujÂą odbiorcy, Âże wÂłaÂśnie wydarzyÂło siĂŞ coÂś tajemniczego i niesamowitego. Skojarzenie w peÂłni uzasadnione, bo – jeÂśli wierzyĂŚ anglojĂŞzycznej Wikipedii – jest to pieϝ o „ozdrowieniu z pÂłonÂącego piekÂła”[3] (przeciwieĂąstwo raju stanowiÂło motyw przewodni poprzedniego CD zespoÂłu). Po intrygujÂącym wstĂŞpie kawaÂłek „Der Erste Tag” Âślamazarnie wlecze siĂŞ przed siebie, przywodzÂąc na myÂśl dÂługÂą i pozbawionÂą poÂśpiechu wĂŞdrĂłwkĂŞ. W czwartej minucie muzyka nagle zaczyna gĂŞstnieĂŚ i ciemnieĂŚ. Robi siĂŞ coraz mroczniej i niebezpiecznej… NadciÂąga burza, ktĂłra na dobre rozpĂŞtuje siĂŞ pó³torej minuty póŸniej. Tilo Wolff powtĂłrzy ten zabieg artystyczny w 2005 r. na kr¹¿ku „Lichtgestalt” (w ob³êdnym tracku „Sapphire”). Drugim nagraniem zarejestrowanym na pÂłycie „Stille” jest piosenka „Not Every Pain Hurts” wykonywana w caÂłoÂści przez Anne Nurmi[4]. Ten powolny, ociĂŞÂżaÂły, melancholijny kawaÂłek posiada rytm walca, co zbliÂża go do gatunku muzycznego zwanego doom metalem. Nie jest moÂże aÂż tak ciĂŞÂżki jak „The Dance” (1998) grupy Within Temptation, ale ewidentnie kojarzy siĂŞ z macochÂą KrĂłlewny ÂŚnieÂżki, ktĂłra na weselu swojej pasierbicy musiaÂła taĂączyĂŚ w Âżelaznych trzewikach.

Kolejne dzieÂło, jakim obdarowali nas Tilo i Anne w roku 1997, to przebojowy utwĂłr „Siehst Du Mich Im Licht?” – jedno z najbardziej energetyzujÂących nagraĂą w bogatym repertuarze Lacrimosy. JeÂżeli chcesz posÂłuchaĂŚ czegoÂś „z pazurem” i „z przytupem”, to wspomniana piosenka na pewno nie zawiedzie Twoich oczekiwaĂą. Ten kawaÂłek CiĂŞ rozbuja, a przynajmniej sprawi, Âże trudno Ci bĂŞdzie zapanowaĂŚ nad wÂłasnÂą gÂłowÂą i stopÂą. Anja Orthodox, liderka zespoÂłu Closterkeller, tÂłumaczyÂła kiedyÂś, czym siĂŞ ró¿ni „gitara elektryczna” od „przesterowanej gitary elektrycznej”. Otó¿ czysta gitara robi „dun, din, dan”, a przesterowana – „dÂżu, dÂżu, dÂżu” lub „adÂż, adÂż, adÂż”[5]. W „Siehst…” rozbrzmiewajÂą oba te instrumenty, przy czym ten, ktĂłry miauczy „dun, din, dan”, wspina siĂŞ na wyÂżyny muzycznej wirtuozerii[6]. Do tego dochodzi dumna, potĂŞÂżna, wyrazista perkusja… Po wysÂłuchaniu omawianego utworu sÂłuchacz czuje siĂŞ zmĂŞczony, ale w pozytywnym znaczeniu, jak po jakiejÂś mocno absorbujÂącej rozrywce. Nic wiĂŞc dziwnego, Âże nastĂŞpnym kawaÂłkiem na kr¹¿ku „Stille” jest spokojniejsza kompozycja „Deine Nahe”. DzieÂło to zawiera fragmenty, ktĂłre dyskretnie zwiastujÂą piosenkĂŞ „Alleine Zu Zweit”, jaka pojawi siĂŞ na pÂłycie „Elodia” w 1999 r. „Deine…” pozwala nam odpocz¹Ì po „Siehst Du Mich Im Licht?” oraz nabraĂŚ siÂł przed najwiĂŞkszym hitem Lacrimosy.

„Stolzes Herz”, piÂąty utwĂłr zapisany na CD „Stille”, to pieϝ cieszÂąca siĂŞ szczegĂłlnym uznaniem fanĂłw Wolffa i Nurmi. Rzeczony kawaÂłek miaÂł swojÂą premierĂŞ juÂż rok wczeÂśniej na niespeÂłna 23-minutowym singlu zawierajÂącym rĂłwnieÂż kompozycje „Ich Bin Der Brennende Komet”, „Mutatio Spiritus” i „Stolzes Herz (Piano Version)”. Na poczÂątku marca 2018 r. Tilo poprosiÂł ÂśledzÂących go uÂżytkownikĂłw Facebooka, Âżeby wskazali trzy najbardziej lubiane przez siebie piosenki Lacrimosy[7]. Kilka dni póŸniej artysta opublikowaÂł wyniki tego maÂłego plebiscytu. OkazaÂło siĂŞ, Âże na liÂście 100 najpopularniejszych nagraĂą duetu pierwsze miejsce zajmuje wÂłaÂśnie „Stolzes Herz”. Czy Internauci majÂą racjĂŞ? Niech kaÂżdy z nas oceni to samodzielnie… WróÌmy jednak do analizy pÂłyty „Stille”. SzĂłstÂą piosenkÂą, jakÂą znajdziemy na tym kr¹¿ku, jest wyjÂątkowo ciekawa kompozycja „Mein Zweites Herz”. Co w niej takiego niezwykÂłego? Otó¿ kawaÂłek ten nie zawiera Âżadnych elementĂłw rockowych (brak gitar i perkusji). Poza tym, nawiÂązuje on do dwĂłch najstarszych albumĂłw Lacrimosy. PrzeciÂągÂłe, lodowate dÂźwiĂŞki organĂłw stanowiÂą odwoÂłanie do „Seele In Not” i „Der Ketzer” z pÂłyty „Angst” (1991). Lekko cyrkowa, ironiczna melodia[8] przypomina zaÂś tytuÂłowy utwĂłr z kr¹¿ka „Einsamkeit” (1992). MyÂślĂŞ, Âże jest to takÂże hoÂłd dla arlekina Jestera zdobiÂącego logo zespoÂłu.

KawaÂłek nastĂŞpujÂący po „Mein Zweites Herz” wyraÂźnie kontrastuje ze swoim poprzednikiem. „Make It End” jest kompozycjÂą niemal stuprocentowo metalowÂą: bardzo twardÂą, surowÂą, a na dodatek zdominowanÂą przez przesterowanÂą gitarĂŞ elektrycznÂą. Tradycyjnych instrumentĂłw nie ma tutaj prawie wcale. Ba, trzeba siĂŞ uwaÂżnie wsÂłuchaĂŚ, Âżeby je w ogĂłle usÂłyszeĂŚ! JednoczeÂśnie jest to juÂż druga piosenka na CD „Stille”, ktĂłrÂą samodzielnie wykonuje Anne Nurmi. PodkreÂślam ten fakt, gdyÂż nie ma drugiej pÂłyty Lacrimosy, na ktĂłrej rodaczka Tarji Turunen ÂśpiewaÂłaby solo wiĂŞcej niÂż raz. Niestety, w „Make It End” Anne radzi sobie raczej kiepsko. Z przykroÂściÂą stwierdzam, Âże Finka nie naleÂży do wybitnych Âśpiewaczek, a takie agresywne kawaÂłki zwyczajnie jÂą przerastajÂą. Nurmi sprawdza siĂŞ w utworach spokojnych i powolnych, natomiast w nagraniach typu „Make It End” dosÂłownie nie nad¹¿a za muzykÂą. NajwiĂŞkszÂą sÂłaboÂściÂą omawianej piosenki jest jej koĂącĂłwka, w ktĂłrej wokalistka wydaje z siebie jakieÂś dziwne piski. Chyba miaÂło to brzmieĂŚ dramatycznie, ale wyszÂło po prostu Âśmiesznie. Na szczĂŞÂście, ostatnia kompozycja to monumentalne arcydzieÂło, jedno z najwspanialszych w dorobku szwajcarskiego duetu. „Die Strasse Der Zeit” trwa niemal kwadrans i stanowi epickÂą wĂŞdrĂłwkĂŞ przez czas, w ktĂłrej doÂświadczamy atmosfery ró¿nych wydarzeĂą historycznych.


„Elodia” (1999)

„Elodia” (tytuÂł – imiĂŞ ÂżeĂąskie) od lat uchodzi za szczytowe osiÂągniĂŞcie Lacrimosy. PÂłyta, o ktĂłrej mowa, jest concept albumem i rock operÂą, a wiĂŞc produkcjÂą, w ktĂłrej poszczegĂłlne utwory ukÂładajÂą siĂŞ w spĂłjnÂą caÂłoœÌ. ElementĂłw muzyki klasycznej – tradycyjnych instrumentĂłw, skomplikowanych melodii i patetycznych klimatĂłw – jest tutaj jeszcze wiĂŞcej niÂż na kr¹¿ku „Stille”. Do udziaÂłu w nagraniach Tilo Wolff zaangaÂżowaÂł artystĂłw z tak powaÂżnych instytucji, jak LondyĂąska Orkiestra Symfoniczna czy PaĂąstwowa Opera w Hamburgu. Zgodnie z tym, co powiedziaÂł muzyk w wywiadzie dla polskiego magazynu „Tylko Rock” (nr 6/1999)[9], „Elodia” koncentruje siĂŞ na zagadnieniach miÂłoÂści, Âśmierci i przeznaczenia. Tilo potwierdza, Âże teksty piosenek zarejestrowanych na longplayu sÂą czĂŞÂściowo inspirowane mitologiÂą greckÂą, a melodie stanowiÂą kontynuacjĂŞ twĂłrczoÂści dawnych mistrzĂłw: Mozarta, Vivaldiego, Beethovena i Bacha. Nagrania odbywaÂły siĂŞ w Niemczech i w Anglii, m.in. w znanym londyĂąskim studiu przy ulicy Abbey Road, ktĂłre goÂściÂło wiele sÂławnych zespo³ów rockowych oraz metalowych (The Beatles, Iron Maiden, U2, Pink Floyd, Green Day, Radiohead, Nightwish, Oasis). Jak siĂŞ ma „Elodia” do „Stille”? „Nie jest to moÂże pÂłyta bardzo ró¿na od tej poprzedniej, ale wydaje mi siĂŞ lepsza” – oceniÂł Wolff w rozmowie z czasopismem „Tylko Rock”.

Utworem otwierajÂącym „ElodiĂŞ” jest „Am Ende Der Stille”: spokojna, elegancka, bogata brzmieniowo kompozycja, w ktĂłrej nie uÂświadczymy elektrycznych gitar ani ciĂŞÂżkiej perkusji. Ten 8-minutowy, klasyczny kawaÂłek ma charakter niemal caÂłkowicie instrumentalny. ÂŚpiew Tilo sÂłychaĂŚ tylko w dwĂłch pierwszych minutach, przy czym jest to wokal cichy, drugoplanowy wzglĂŞdem muzyki. Przyjemne, Âłagodne dÂźwiĂŞki, ktĂłre tak umiejĂŞtnie wprowadzajÂą nas w atmosferĂŞ „Elodii”, stanowiÂą ilustracjĂŞ dla subtelnego, lirycznego tekstu. „Twe sÂłowa szybujÂą ku porankowi/ I w wÂątÂłym, ró¿owym welonie/ UnoszÂącym siĂŞ nad naturÂą/ ZanikajÂą i milknÂą w ciszy/ Tylko tĂŞsknota w moim gÂłosie/ I w ulotnej modlitwie/ RozpamiĂŞtujÂą Twe sÂłowa/ W ktĂłrych oddano mi Ciebie/ Ma nadzieja milknie/ A cisza wznieca wojnĂŞ”[10] – nuci autor tych strof, czyli sam Wolff. Gdy „Am Ende…” dobiega koĂąca, nastrĂłj na CD ulega zmianie. Zaczyna siĂŞ „Alleine Zu Zweit”: piosenka rockowa, chwytliwa i optymistyczna, co u Lacrimosy naleÂży do rzadkoÂści. „Alleine…” mĂłwi o dÂługotrwaÂłym zwiÂązku damsko-mĂŞskim, w ktĂłrym kobieta i mĂŞÂżczyzna stopniowo oddalajÂą siĂŞ od siebie pod wpÂływem rutyny oraz trosk dnia codziennego. Jednak odrobina namiĂŞtnoÂści sprawia, Âże ich uczucie odradza siĂŞ jak feniks z popio³ów, a stary ukÂład odzyskuje dawno utraconÂą mÂłodoœÌ. IÂście antyrozwodowy kawaÂłek[11].

„Halt Mich”, trzeci utwĂłr zapisany na kr¹¿ku „Elodia”, to 4-minutowa pereÂłka muzyczna utrzymana w klimatach pogodnej melancholii. GwoÂździem programu jest tutaj zwinny smyczek wygrywajÂący na skrzypcach szczebioczÂącÂą, wpadajÂącÂą w ucho melodiĂŞ. Doskonale wspó³pracuje on z gitarÂą elektrycznÂą i prawdziwie wirtuozerskÂą, choĂŚ wcale nie lekkÂą perkusjÂą. „Halt Mich” ma doœÌ konwencjonalnÂą budowĂŞ, na ktĂłrÂą skÂładajÂą siĂŞ zwrotki, refreny i instrumentalna solĂłwka poprzedzajÂąca wyrazisty finaÂł. Omawiana piosenka jest jednoczeÂśnie prezentacjÂą aktorskich zdolnoÂści Tilo. ZaÂłoÂżyciel Lacrimosy wydaje siĂŞ bowiem udawaĂŚ sentymentalnego, nadwraÂżliwego, znudzonego arystokratĂŞ z epoki (pre)Romantyzmu, a jego aksamitny wokal stopniowo ewoluuje w stronĂŞ pÂłaczu i teatralnego krzyku. Po kawaÂłku „Halt Mich” nastĂŞpuje utwĂłr „The Turning Point” wykonywany w caÂłoÂści przez Anne Nurmi. Piosenka zaczyna siĂŞ krĂłtkÂą melorecytacjÂą w ojczystym jĂŞzyku artystki. Kobieta juÂż raz deklamowaÂła niedÂługi tekst po fiĂąsku: miaÂło to miejsce w tytuÂłowym nagraniu z epki „Schakal” (1994)[12]. „The Turning Point” przypomina nieco „Not Every Pain Hurts”, lecz w refrenach, ktĂłre sÂą Âżywsze od zwrotek, Anne popeÂłnia b³êdy rodem z „Make It End”. Tekst „The Turning…” to gÂłos Âżony znajdujÂącej oparcie w swoim mĂŞÂżu. Rzecz o miÂłoÂści, wdziĂŞcznoÂści i wtĂłrnej socjalizacji.

Cztery kawaÂłki, ktĂłre omĂłwiÂłam do tej pory, stanowiÂły pierwszy akt „Elodii” (pamiĂŞtajmy, Âże analizowane CD jest concept albumem i rock operÂą!). „Am Ende Der Stille” byÂło wstĂŞpem do tej melodramatycznej opowieÂści: bardzo delikatnym i poetyckim, ale juÂż napomykajÂącym o czarnych chmurach wiszÂących nad g³ównymi postaciami. „Alleine Zu Zweit” dawaÂło do zrozumienia, Âże bohaterowie przeÂżywajÂą kryzys w zwiÂązku, lecz prĂłbujÂą go jakoÂś przezwyciĂŞÂżyĂŚ. „Halt Mich” zawieraÂło refleksje mĂŞÂżczyzny, ktĂłry wprawdzie zmaga siĂŞ z konfliktem wewnĂŞtrznym i myÂślami samobĂłjczymi, jednak ma u swojego boku niewiastĂŞ podtrzymujÂącÂą go przy Âżyciu i sprowadzajÂącÂą go na ziemiĂŞ. „The Turning Point” stanowiÂło poruszajÂące wyznanie owej niewiasty: historiĂŞ jej dawnego zagubienia, z ktĂłrego umiÂłowany mĂŞÂżczyzna pomĂłgÂł jej siĂŞ wyplÂątaĂŚ[13]. W utworach budujÂących drugi akt „Elodii” – „Ich Verlasse Heut’ Dein Herz” i „Dich Zu Toten Fiel Mir Schwer” – wszelka nadzieja pryska jak baĂąka mydlana. DÂługoletni zwiÂązek, w ktĂłrym obie strony przeÂżyÂły tyle wzlotĂłw i upadkĂłw, ostatecznie siĂŞ rozpada. PoczÂątkowo wi¹¿e siĂŞ z tym uczucie smutku („Ich Verlasse…”). PóŸniej przygnĂŞbienie ustĂŞpuje zÂłoÂści oraz pretensjom do byÂłego partnera („Dich Zu Toten…”). Ta druga pieϝ brzmi trochĂŞ prowokacyjnie: chwilami przypomina wojenny marsz, inwazjĂŞ wojsk Wehrmachtu[14].

Trzeci akt opowieÂści – „Sanctus” i „Am Ende Stehen Wir Zwei” – przynosi pewnÂą niespodziankĂŞ. CzyÂżby nieoczekiwany zwrot akcji? UtwĂłr „Sanctus” (trwajÂący ponad 14 minut, a zatem bĂŞdÂący jednÂą z najdÂłuÂższych kompozycji Lacrimosy) jest tak trudny do interpretacji, Âże wÂłaÂściwie nie wiadomo, dlaczego znalazÂł siĂŞ na „Elodii”. W rzeczonym nagraniu wystĂŞpujÂą zarĂłwno fragmenty klasyczne, jak i metalowe, przy czym te pierwsze wydajÂą siĂŞ przewaÂżaĂŚ nad tymi drugimi. Czasem moÂżna nawet odnieœÌ wraÂżenie, Âże ciĂŞÂżkie gitary sÂłu¿¹ tylko podkreÂślaniu orkiestralnych uniesieĂą… „Sanctus” naleÂży do dzieÂł wyjÂątkowo monumentalnych. Najpierw chĂłr uroczyÂście chwali Boga po Âłacinie[15], a potem zabiera gÂłos g³ówny bohater mĂŞski, ktĂłry – ustami Wolffa – Âśpiewa o spotkaniu swojej ÂświeÂżo opuszczonej wspó³ma³¿onki. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z literackim zabiegiem „Deus ex machina”. Gdy juÂż sÂądzimy, Âże przedstawienie dobiegÂło koĂąca, nastĂŞpuje przedziwna interwencja Niebios. Co z niej wynika? OdpowiedÂź na to pytanie zawiera piosenka „Am Ende Stehen Wir Zwei”. W tym patetycznym, dudniÂącym jak dzwon utworze (zwiastujÂącym „Fassade – 1. Satz”) Tilo i Anne poruszajÂą temat „drugiej szansy dla nas obojga”[16]. Zaiste, wzruszajÂący kawaÂłek. Kiedy go sÂłucham, mam ochotĂŞ pÂłakaĂŚ niczym gospodyni domowa oglÂądajÂąca swojÂą ulubionÂą telenowelĂŞ.


„Fassade” (2001)

„Fassade” („Fasada”, „Maska”, „Pozory”) to kolejny w karierze Lacrimosy concept album. Tym, co odró¿nia go od poprzednich pÂłyt duetu, jest zwiĂŞkszenie – w warstwie tekstowej – nacisku na problematykĂŞ uniwersalnÂą i ogĂłlnoludzkÂą. O ile wczeÂśniejsze kr¹¿ki zespoÂłu skupiaÂły siĂŞ na przeÂżyciach jednostki i relacjach interpersonalnych (g³ównie pomiĂŞdzy dwojgiem zakochanych ludzi), o tyle teraz w centrum uwagi zostaje postawione wspó³czesne spoÂłeczeĂąstwo. A trzeba przyznaĂŚ, Âże jest to wizja daleka od pozytywnej. MoÂżna ÂśmiaÂło skonstatowaĂŚ, Âże w tytuÂłowym tryptyku („Fassade – 1. Satz”, „Fassade – 2. Satz” i „Fassade – 3. Satz”) nowoczesna cywilizacja euroatlantycka zostaje skrytykowana jako pusta i bezduszna. Jest to raczej krytyka konserwatywna lub konserwatywno-liberalna, piĂŞtnujÂąca zanik tradycyjnych wartoÂści oraz demaskujÂąca zniewolenie jednostki przez biurokratyczny system, Âśrodki masowego przekazu i uniformizujÂące procesy spoÂłeczne: globalizacjĂŞ, urbanizacjĂŞ, makdonaldyzacjĂŞ etc. OkÂładka albumu „Fassade” przedstawia pokaz mody obserwowany przez robotnikĂłw z filmu „Metropolis” (1927) Fritza Langa[17]. To juÂż drugie nawiÂązanie Lacrimosy do tej sÂłynnej antyutopii. Na okÂładce CD „Inferno” (1995) widzieliÂśmy przecieÂż miasto podobne do tego z „Metropolis”. Ono rĂłwnieÂż zostaÂło przywoÂłane w kontekÂście piekÂła, otchÂłani.

„Fassade – 1. Satz” (track #1) nie jest utworem Âłatwym do opisania. Panuje w nim nastrĂłj… nawet wiĂŞcej niÂż podniosÂły. Ta multiinstrumentalna kompozycja brzmi ultrapatetycznie, a zarazem zÂłowieszczo i rozpaczliwie, jakbyÂśmy wÂłaÂśnie odkryli, Âże wydarzyÂło siĂŞ coÂś bardzo powaÂżnego. Nagranie dosÂłownie zwala czÂłowieka z nĂłg swoim tragizmem. MĂłgÂłbyÂś przy nim paœÌ na kolana, ukryĂŚ twarz w dÂłoniach i wybuchn¹Ì histerycznym pÂłaczem. Katastroficznej, wrĂŞcz apokaliptycznej muzyce towarzyszy rozdzierajÂący krzyk Tilo Wolffa: „Nie patrzcie na mnie!/ Nie jestem zwierzĂŞciem!/ Tylko ludzkim dzieckiem – dla was obcÂą istotÂą – moÂże/ Z oczami i uszami/ Sercem i uczuciami/ I wci¹¿ jeszcze czystym i wolnym umysÂłem”[18]. Jakie to szczĂŞÂście, Âże gdy „Fassade – 1. Satz” dobiega koĂąca, napiĂŞcie zostaje rozÂładowane przez kawaÂłek znacznie lÂżejszy i radoÂśniejszy! „Der Morgen Danach” (track #2) jest konwencjonalnÂą piosenkÂą utrzymanÂą w klimatach rodem z „Elodii”. ZaÂłoÂżyciel Lacrimosy znĂłw godzi rockowÂą plebejskoœÌ z dworskoÂściÂą klasycznych instrumentĂłw. Tym razem pieszczotÂą dla naszych uszu sÂą Âłagodne dÂźwiĂŞki fletu. Tekst utworu mĂłwi o miÂłoÂści: podmiotem lirycznym jest mĂŞÂżczyzna, ktĂłry wychwala pod niebiosa swojÂą wybrankĂŞ. „Der Morgen…” naleÂży do sztandarowych nagraĂą duetu. KawaÂłek zaj¹³ trzecie miejsce w rankingu „Top 100” (marzec 2018)[19].

„Senses” (track #3) to jedyny i poniekÂąd obowiÂązkowy – z punktu widzenia lacrimosowej tradycji – utwĂłr wykonywany przez Anne Nurmi. Piosenka jest najsÂłabszÂą kompozycjÂą zarejestrowanÂą na pÂłycie „Fassade”. Jak nietrudno wywnioskowaĂŚ z tytuÂłu, „Senses” stawia na zmysÂłowoœÌ w wymiarze muzycznym oraz treÂściowym. Nagranie opowiada o kobiecie tĂŞskniÂącej za swoim mĂŞÂżem, ktĂłry niedawno umarÂł, ale jego obecnoœÌ nadal jest w domu wyczuwalna. Bohaterka przechowuje wiele pamiÂątek po ukochanym mĂŞÂżczyÂźnie, lecz odczuwa dotkliwy brak jego pocaÂłunkĂłw[20]. Spokojna melodia sprawia, Âże gÂłos fiĂąskiej wokalistki nareszcie brzmi dobrze. AÂż za dobrze. I tu leÂży pies pogrzebany. Ten Âśpiew jest po prostu zbyt piĂŞkny, Âżeby byÂł prawdziwy. G³êboki, eteryczny, nieziemski, rozchodzÂący siĂŞ w przestrzeni… CzyÂżby magia autotune’a? CaÂłkiem moÂżliwe[21]. „Warum So Tief?” (track #4) to ociekajÂący chandrÂą utwĂłr, w ktĂłrym waÂżnÂą rolĂŞ odgrywa ciĂŞÂżka perkusja bĂŞdÂąca tÂłem dla klasycznego instrumentarium. Rytm, tempo i aranÂżacja tego kawaÂłka mogÂą siĂŞ kojarzyĂŚ z piosenkÂą „Meine Welt” z 1999 r. Dla niezorientowanych: „Meine Welt” to jedno z dwĂłch nagraĂą bonusowych do³¹czonych do japoĂąskiego wydania „Elodii”[22]. „Warum…” przypomina teÂż „Mein Zweites Herz” ze wzglĂŞdu na smĂŞtne pobrzĂŞkiwanie trÂąbki. Oj, rzadko sÂłyszy siĂŞ trÂąbkĂŞ poza jazzem i filharmoniÂą!

„Fassade – 2. Satz” (track #5) jest drugÂą czĂŞÂściÂą tryptyku, od ktĂłrego wzi¹³ swojÂą nazwĂŞ analizowany kr¹¿ek Wolffa i Nurmi. Kompozycja ma charakter chĂłralno-orkiestralny, brakuje w niej elementĂłw rockowo-metalowych. Nie jest ona radosna, ale daleko jej do dramatyzmu przepeÂłniajÂącego pierwszÂą czêœÌ trylogii. DuÂżym zaskoczeniem sÂą tutaj operowe popisy tajemniczych sopranistek. Tilo Wolff rĂłwnieÂż podejmuje prĂłby Âśpiewania wysoko i dÂźwiĂŞcznie (wyje wĂłwczas jak ksiÂądz zawodzÂący w koÂściele podczas naboÂżeĂąstwa!). Artysta bĂŞdzie kontynuowaÂł te eksperymenty takÂże na nastĂŞpnych pÂłytach sygnowanych logiem Lacrimosy[23]. JeÂśli chodzi o tekst „Fassade – 2. Satz”, to pada w nim desperacka deklaracja: „ChcĂŞ siĂŞ wydostaĂŚ z zimnego Âświata ludzi/ I chcĂŞ wejœÌ w ciepÂłe rĂŞce miÂłoÂści”[24]. „Liebesspiel” (track #6) jest owym upragnionym „wejÂściem w ciepÂłe rĂŞce miÂłoÂści”. DokÂładnie mĂłwiÂąc: wejÂściem smoka. Ten ostry, dynamiczny kawaÂłek porusza temat zbliÂżenia damsko-mĂŞskiego, lecz czyni to w sposĂłb zdecydowanie atawistyczny, frywolny tudzieÂż sugestywny („PomiĂŞdzy Twoimi udami/ DotykajÂąc Twych wilgotnych ust/ Umieram dla Ciebie…/ JesteÂś moja!”[25]). UtwĂłr brzmi jak po³¹czenie „Siehst Du Mich Im Licht?” z „Alleine Zu Zweit”. HaÂłaÂśliwe grzmoty przesterowanej gitary Âłagodzi jednak wesoÂły obĂłj, drewniany instrument dĂŞty pokrewny fujarce.

„Stumme Worte” (track #7) moÂżna uznaĂŚ za kontynuacjĂŞ „Liebesspiel”. Oto dociera do naszych uszu klasyczna kompozycja, w ktĂłrej kluczowÂą rolĂŞ odgrywa melancholijne pianino. DzieÂło prezentuje punkt widzenia mĂŞÂżczyzny, ktĂłry z pewnym rozrzewnieniem wspomina swĂłj przelotny romans nale¿¹cy juÂż do przeszÂłoÂści. Postawa podmiotu lirycznego jest ambiwalentna. Z jednej strony, bohater cieszy siĂŞ, Âże w jego Âżyciu miaÂł miejsce taki barwny epizod. Z drugiej – boleje nad faktem, Âże ten sÂłodki rozdziaÂł Âżywota zostaÂł zamkniĂŞty na amen. „Tylko raz jej zapragn¹³em;/ Tylko raz – teraz i juÂż na zawsze./ Ale nie chcĂŞ, by skoĂączyÂło siĂŞ moje cierpienie,/ Bo jest wszystkim, co mi zostawiÂła”[26] – Âśpiewa Tilo Wolff. Piosenka „Stumme Worte” przywodzi mi na myÂśl fikcyjny szlagier z powieÂści „Rok 1984” (1949) George’a Orwella. PrzebĂłj ten zaczyna siĂŞ bowiem sÂłowami: „To byÂł tylko chwilowy urok/ I min¹³ jak kwietniowy dzieĂą,/ Lecz có¿ za marzenia rozbudziÂł!/ Z serca mego najlÂżejszy zdj¹³ cieĂą!”[27]. „Fassade – 3. Satz” (track #8), ostatnia czêœÌ wielkiego tryptyku Lacrimosy, wyraÂźnie nawiÂązuje do czĂŞÂści pierwszej, ale jest od niej bardziej gitarowa. Katastrofizm ustĂŞpuje tutaj z drogi buntowniczoÂści. CzyÂżby podmiot liryczny zamieniÂł rozpacz na aktywnÂą walkĂŞ ze zÂłem? Takie zakoĂączenie byÂłoby istnym „happy endem” (choĂŚ moÂże nieco naiwnym)!


* * *

Mam nadziejĂŞ, Âże mĂłj artykuÂł wniĂłsÂł coÂś do dyskusji o Lacrimosie i jej prawie 30-letniej pracy twĂłrczej. A tych, ktĂłrzy wczeÂśniej nie znali tego duetu, zachĂŞciÂł do siĂŞgniĂŞcia po jego trzy najsÂłynniejsze albumy muzyczne. Lacrimosa to zespó³, ktĂłry pokochaÂłam mocniej niÂż jakikolwiek inny. ZaczĂŞÂłam go sÂłuchaĂŚ w styczniu 2006 r., gdy nie miaÂłam jeszcze ukoĂączonych 15 lat. Mimo upÂływu czasu nieustannie wracam do nagraĂą Wolffa i Nurmi, za kaÂżdym razem odkrywajÂąc w nich coÂś nowego i zaskakujÂącego. OprĂłcz Lacrimosy ceniĂŞ gotyckie formacje Closterkeller i Switchblade Symphony, a od niedawna – rĂłwnieÂż XIII. Stoleti, L’Ame Immortelle, Persephone i Coma Divine. Naturalnie, sÂłucham takÂże symfonicznego rocka/metalu typu Within Temptation, Nightwish czy Epica. ArtystĂłw spoza nurtĂłw gothic i symphonic, ktĂłrych twĂłrczoœÌ przypadÂła mi do gustu, jest tak wielu, Âże nie byÂłabym w stanie ich dzisiaj wymieniĂŚ. Wci¹¿ mam sentyment do rosyjskiego duetu t.A.T.u., ktĂłry byÂł modny w czasach mojej nauki w szkole podstawowej. Ale lubiĂŞ teÂż Filipinki (polski girlsband doby gomuÂłkowskiej i gierkowskiej), brytyjskie przeboje z lat 70. i 80. XX wieku, a nawet „piosenki zaangaÂżowane” rozmaitych opcji politycznych. Ostatnio przekonujĂŞ siĂŞ do muzyki industrialnej (Nachtmahr – projekt Thomasa Rainera). ZaciekawiÂła mnie bowiem subkultura cyber-goth.


Natalia Julia Nowak,
23.06. – 01.08. 2018 r.


PRZYPISY

[1] Wszystkich utworĂłw Lacrimosy jest prawdopodobnie 139. Tak przynajmniej wynika z facebookowych obliczeĂą Tilo Wolffa (marzec 2018, Facebook.com/LacrimosaOfficial). Lista kawaÂłkĂłw z Anne Nurmi jako jedynÂą lub g³ównÂą wykonawczyniÂą: „No Blind Eyes Can See” (1995), „Not Every Pain Hurts” (1997), „Make It End” (1997), „The Turning Point” (1999), „Senses” (2001), „Vankina” (2001), „Apart” (2003), „My Last Goodbye” (2005), „A Prayer For Your Heart” (2009), „If The World Stood Still A Day” (2012), „Thunder And Lightning” (2015), „My Pain” (2017). Piosenka „Vankina” zostaÂła do³¹czona – jako bonus track – do japoĂąskiego wydania pÂłyty „Fassade”. Umieszczono jÂą takÂże na singlu „Der Morgen Danach” z sierpnia 2001 r. JeÂśli nie liczyĂŚ tego fiĂąskojĂŞzycznego nagrania, wszystkie kompozycje Âśpiewane przez Nurmi sÂą anglojĂŞzyczne. „Vankina” to w jĂŞzyku suomi „uwiĂŞziona”.

[2] Plik do pobrania: Riehener-zeitung.ch/assets/downloads/zeitungen2016/RZ17_20160429.pdf (Portable Document Format, rozmiar 9,85 MB).

[3] TÂłumaczenie wÂłasne. SformuÂłowanie oryginalne: „the recovery from a burning inferno” [En.wikipedia.org/wiki/Stille_(Lacrimosa_album)].

[4] Tilo jest jednak sÂłyszalny w tle, pod koniec utworu.

[5] PowoÂłujĂŞ siĂŞ tutaj na wywiad opublikowany w serwisie Gazeta.pl („Anja Orthodox: PrzydaÂłby mi siĂŞ romans z jakimÂś ‘Dodem’. Wtedy ludzie chodziliby na mnie, jak teraz ÂśmigajÂą na Behemota”). RozmowĂŞ z KrĂłlowÂą Polskiego Gotyku przeprowadziÂła dziennikarka Krystyna Pytlakowska.

[6] Warto zauwaÂżyĂŚ, Âże mruczy tam rĂłwnieÂż gitara basowa, inny szarpany „strunowiec”.

[7] MiaÂło to miejsce na oficjalnym fanpejdÂżu zespoÂłu (Facebook.com/LacrimosaOfficial).

[8] Nie zaszkodzi odnotowaĂŚ, Âże czasem towarzyszy jej pseudowesoÂłe – podobne do wymuszonego Âśmiechu przez Âłzy – podÂśpiewywanie Tilo. W tym „pogodnym” nuceniu tekstu nie ma jednak ani krzty radoÂści.

[9] Kopia materiaÂłu jest dostĂŞpna na stronie Lacrimosa.rockmetal.art.pl (dziaÂł „Wywiady”).

[10] PrzekÂład utworu „Am Ende Der Stille” zaczerpnĂŞÂłam z portalu Tekstowo.pl. TÂłumaczenie zostaÂło tam dodane przez osobĂŞ ukrywajÂącÂą siĂŞ pod pseudonimem „sheri303”.

[11] Skoro juÂż rozmawiamy o „Alleine Zu Zweit”, powinniÂśmy pamiĂŞtaĂŚ, Âże utwĂłr ten ukazaÂł siĂŞ na singlu zapowiadajÂącym pÂłytĂŞ „Elodia”. Kr¹¿ek krĂłtkograjÂący ujrzaÂł ÂświatÂło dzienne w kwietniu ‘99 (dwa miesiÂące przed premierÂą dÂługo wyczekiwanej „Elodii”). Z tamtego okresu pochodzi publikacja „Samotni razem – Lacrimosa” wydrukowana na Âłamach magazynu „Jazgot” (nr 4/1999). KopiĂŞ rozmowy Orona z Tilo Wolffem moÂżna znaleŸÌ na stronie Lacrimosa.rockmetal.art.pl w dziale „Wywiady”.

[12] KawaÂłek „Schakal” zaj¹³ drugie miejsce w rankingu „Top 100” opracowanym przez Tilo na podstawie wynikĂłw facebookowego plebiscytu z marca 2018 r. Ciekawostka: w napisach koĂącowych wyÂświetlanych po teledysku „Schakal” (VHS „The Clips 1993-1995”, DVD „Musikkurzfilme: The Video Collection”) pojawia siĂŞ imiĂŞ ÂżeĂąskie „Elodia”. Takie wÂłaÂśnie miano nosi postaĂŚ grana przez Anne Nurmi.

[13] „Zanim siĂŞ dowiedziaÂłam, Âże kochaÂłam tylko TwojÂą poÂłowĂŞ we mnie, spĂŞdziÂłam zbyt duÂżo czasu, nie znajÂąc siebie. (…) Teraz mi pokazaÂłeÂś, Âże dwie peÂłne poÂłowy czyniÂą silniejszÂą caÂłoœÌ. (…) Nie mogÂłam walczyĂŚ samotnie. DziĂŞkujĂŞ Ci za wysÂłuchanie mnie we wÂłaÂściwym czasie. BÂłogosÂławiĂŞ CiĂŞ za zaufanie, jakie mi okazaÂłeÂś, gdy nie przyznawaÂłam siĂŞ do bycia sÂłabÂą. (…) OsiÂągnĂŞÂłam swĂłj cel, teraz znĂłw mogĂŞ stawiĂŚ sobie czoÂło. DziĂŞkujĂŞ Ci za to, Âże mnie kochasz i utrzymujesz nas na wÂłaÂściwej drodze” – Lacrimosa, „The Turning Point”, tÂłumaczenie wÂłasne. PeÂłny tekst piosenki (w jĂŞzyku angielskim) znajdziemy na stronie Lyrics.wikia.com.

[14] WypeÂłniajÂą siĂŞ tutaj dwa ostatnie wersy „Am Ende Der Stille”. Cytat: „Ma nadzieja milknie/ A cisza wznieca wojnĂŞ” (przeÂł. sheri303, Tekstowo.pl).

[15] PoczÂątek utworu: „Sanctus – Sanctus – Sanctus – Dominus/ Sanctus/ Sanctus – Sanctus – Sanctus – Dominus/ Deus Deus Sabaoth – pleni sunt caeli et terra/ Deus Deus Sabaoth – pleni sunt caeli et terra/ Gloria Tua – gloria Tua/ Gloria Tua – gloria Tua/ Deus Deus Sabaoth – pleni sunt caeli et terra/ Deus Deus Sabaoth – pleni sunt caeli et terra/ Gloria Tua – gloria Tua/ Gloria Tua – gloria Tua”. ZakoĂączenie utworu: „Hosanna in excelsis/ Hosanna in excelsis/ Hosanna in excelsis/ Benedictus, qui venit in nomine Domini/ Hosanna in excelsis/ Hosanna in excelsis/ Sanctus Dominus/ Sanctus Dominus/ Sanctus Dominus/ Sanctus Dominus/ Sanctus Dominus/ Sanctus Dominus/ Sanctus Dominus/ Sanctus Dominus/ Sanctus Dominus/ Dominus”. PeÂłna treœÌ pieÂśni Lacrimosy jest dostĂŞpna w archiwach witryny Lyrics.wikia.com. Strofy ÂłaciĂąskie pochodzÂą z liturgii rzymskokatolickiej (Pl.wikipedia.org/wiki/Sanctus).

[16] TÂłumaczenie: Aneakh, Lacrimosa.rockmetal.art.pl.

[17] Albo przez masy partyjne z filmowej adaptacji „Roku 1984” George’a Orwella. Chodzi mi o ekranizacjĂŞ w reÂżyserii Michaela Radforda (1984) z Johnem Hurtem, Richardem Burtonem i SuzannÂą Hamilton w rolach g³ównych.

[18] TÂłumaczenie: Julia, Lacrimosa.rockmetal.art.pl.

[19] Dodam jeszcze, Âże singiel „Der Morgen Danach” (wydany w sierpniu 2001 r.) stanowiÂł oficjalnÂą zapowiedÂź albumu „Fassade” (wypuszczonego na rynek w paÂździerniku ‘01).

[20] TrochĂŞ inaczej – aczkolwiek nie z wÂłasnej winy – przeÂżywa swoje wdowieĂąstwo niewiasta bĂŞdÂąca podmiotem lirycznym w polskim kawaÂłku „Drzewo” (Maleo Reggae Rockers & Lilu, skÂładanka „Morowe Panny”, Muzeum Powstania Warszawskiego 2012). Wdowa ÂśpiewajÂąca ustami Aleksandry „Lilu” Agaciak wspomina swojego ma³¿onka, ktĂłry zbudowaÂł dom, posadziÂł drzewo i spÂłodziÂł syna. Wszystko ukÂładaÂło siĂŞ perfekcyjnie, ale wybuch II wojny Âświatowej przyniĂłsÂł totalnÂą zagÂładĂŞ, odwrĂłciÂł Âżycie bohaterki do gĂłry nogami. „Dom jest pusty, drzewo uschÂło, mĂłj m¹¿ i syn nie ÂżyjÂą” – zdradza kobieta w puencie opisywanej piosenki.

[21] JeÂżeli jednak siĂŞ mylĂŞ, to pokornie przepraszam za ten dyskredytujÂący (dla kaÂżdego profesjonalnego artysty) zarzut!

[22] Drugim bonusem jest tam „Und Du Fallst”, odrobinĂŞ elektroniczny przedsmak CD „Echos” (2003). „Und…” wydaje mi siĂŞ podobne do takich utworĂłw, jak „Malina” czy „Ein Hauch Von Menschlichkeit”.

[23] InteresujÂąca nas technika wokalna pojawi siĂŞ m.in. w anglojĂŞzycznych nagraniach „The Party Is Over” („Lichtgestalt” – 2005) i „Call Me With The Voice Of Love” („Sehnsucht” – 2009).

[24] TÂłumaczenie: Julia, Lacrimosa.rockmetal.art.pl.

[25] TÂłumaczenie: Lestath, Lacrimosa.rockmetal.art.pl.

[26] TÂłumaczenie: Lestath, Lacrimosa.rockmetal.art.pl.

[27] Cyt. za: Rok-1984.klp.pl/ser-345.html (czêœÌ II, strona 82).




http://njnowak.tnb.pl/readarticle.php?article_id=494

https://njnowak.wordpress.com/2018/08/0 … ektryczne/

http://njnowak.blogspot.com/2018/08/lac … zne-i.html

https://njnowak.tumblr.com/post/1765460 … e-i-gitary

https://njnowak.livejournal.com/17711.html